De rol of rolzitting is een term uit het Nederlandse burgerlijke procesrecht. Op een vaste dag en tijd neemt een rolrechter procedurele beslissingen over de nieuwe en lopende rechtszaken. Alleen dagvaardingszaken lopen via een rolzitting. Via het roljournaal wordt ook de voortgang van andere zaken verwerkt.

Rol is voor dagvaardingszaken

Rechtszaken die via een dagvaarding beginnen worden via de rol afgehandeld. De gedaagde wordt dan opgeroepen om op een rolzitting te verschijnen. Daar verschijnt de eiser op dat moment niet: een zitting waar beide partijen komen (de comparitie) vindt pas later plaats. De eiser moet er wel voor zorgen dat de dagvaarding tijdig wordt ingeschreven. Vaak vraagt de gedaagde bij de eerste rolzitting om uitstel voor antwoord (conclusie van antwoord). Kort gedingen kennen geen rolzitting: bij een kort geding wordt de gedaagde opgeroepen om te verschijnen op een zitting waar ook de eiser aanwezig is. De zaak wordt dan meteen behandeld zonder uitstel voor antwoord. Ook verzoekschriftprocedures kennen geen rolzitting. De voortgang van verzoekschriftzaken is wel terug te vinden in het roljournaal, een systeem waarin rechtbanken de voortgang van zaken noteren. Het roljournaal is ook voor de advocatuur toegankelijk is.

Handelsrol

Met de handelsrol wordt de rolzitting voor civiele zaken bij de rechtbank bedoeld. Bij deze zaken is procesvertegenwoordiging door een advocaat verplicht. De uitwisseling van stukken via de handelsrol wordt dan ook (verplicht) verzorgd door advocaten. De handelsrol bij alle Nederlandse rechtbanken wordt op woensdagen om 10.00 uur gehouden. Tot 2002 was dit een zitting in een zaal waar advocaten echt heen konden gaan, sinds 2002 is dit niet meer mogelijk. Advocaten zorgen ervoor dat in te dienen stukken voor 10.00 uur op de rechtbank aanwezig zijn.

De rol bij de kantonrechter

De rol bij de kantonrechter is nog steeds een zitting in een rechtszaal waar gedaagde partijen naar toe kunnen gaan om proceshandelingen te verrichten. Bij de grotere kantongerechten worden de rolzittingen op verschillende dagen volgens een schema gehouden. Advocaten en andere professionele rechtshulpverleners communiceren schriftelijk met de kantonrechters en zorgen ervoor dat in te dienen stukken of uitstelverzoeken tijdig aanwezig zijn. Maar omdat procesvertegenwoordiging bij de kantonrechter niet verplicht is, is het ook mogelijk om “in persoon” te verschijnen en mondeling te antwoorden. De griffier noteert dan het verweer in een proces-verbaal. Dat heeft dezelfde waarde als een door een advocaat ingediende conclusie.

Jargon

De rol kent zijn eigen terminologie voor verschillende handelingen. Verwarrend is dat sommige termen gebruikt worden in de procesreglementen, en andere niet. Dat komt omdat oorspronkelijk elke rechtbank zijn eigen, soms eeuwenoud rolreglement had. Weer andere begrippen komen direct uit het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering. We geven hierna enkele voorbeelden van rolterminologie (dit is geen compleet overzicht):

  • Stellen: het aanmelden van een advocaat namens een partij;
  • Onttrekken: het afmelden van een advocaat namen een partij;
  • Anticipatie: het eerder op de rol inschrijven van een dagvaarding omdat de gedaagde van mening is dat teveel tijd zit tussen het uitbrengen van de dagvaarding en de eerste rolzitting;
  • Verstek: de situatie dat de opgeroepen partij niet wordt vertegenwoordigd (de rechtbank wijst dan standaard een vonnis in het voordeel van de eiser, lees hier meer);
  • Verstek zuiveren: de situatie dat een advocaat zich alsnog aanmeldt, dus voordat een verstekvonnis wordt gewezen;
  • Consent: instemming van de wederpartij met een verzoek zodat de rechter dit verzoek naar verwachting honoreert;
  • Observeren: het “in de gaten houden” van een rechtszaak zonder dat een advocaat zich stelt;
  • Beraad: een term uit de rol van het gerechtshof; na de memorie van antwoord mogen de partijen zich beraden over de gewenste volgende stap in het proces;
  • Akte niet dienen: het verspelen van de laatste mogelijkheid om een proceshandeling te verrichten;
  • Referte: laten weten dat een partij zich neerlegt bij het oordeel van de rechter;
  • CNA of ABC: de door de rechtbank te nemen beslissing over de planning van een zitting (comparitie na antwoord / ambtshalve beslissing comparitie);
  • Verhinderdata: het opgeven van data waarop een partij niet aanwezig kan zijn voor een zitting. De rechter vergelijkt deze data en kiest dan een dag waarop alle partijen beschikbaar zijn;
  • Uitlating of akte uitlating: een reactie die een of beide partijen mag nemen naar aanleiding van een beslissing van de rechter;
  • Comparitie of comparitie van partijen: een zitting die meestal wordt gehouden na het indienen van de conclusie van antwoord;
  • Enquête: een zitting waar getuigen onder ede worden gehoord, opgeroepen door de partij die bewijs moet leveren na een bewijsopdracht;
  • Contra-enquête: een zitting voor “tegenbewijs” waar de partij die geen bewijsopdracht kreeg getuigen onder ede mag laten horen;
  • Doorhalen of doorhaling: het schrappen van de procedure (de oude term is royeren of royement)
  • Pleidooi: een zitting waar advocaten pleiten, doorgaans aan het einde van een procedure als alle schriftelijke stukken zijn ingediend. Een rechter kan pleidooi weigeren als eerder al een zitting plaats vond;
  • Vonnis vragen: de rechter vragen een uitspraak te doen als alle stukken zijn ingediend, vroeger ook wel “fourneren” genoemd (het inleveren van het complete procesdossier, hetgeen alleen nog bij het gerechtshof gebeurt)

Taak van de rolrechter

Het merendeel van de handelingen tijdens een rolzitting is administratief van aard. Deze handelingen worden verwerkt door de griffie. Er komen echter ook situaties voor waar een rolrechter over moet beslissen. De rolrechter is een andere rechter dan de rechter die uiteindelijk in de zaak vonnis wijst. De rolrechter is belast met het nemen van procedurele beslissingen over rolzaken indien zich een complicatie voordoet. Denk bijvoorbeeld aan twee tegenstrijdige verzoeken van de procespartijen die tegelijk worden ingediend, uitstelverzoeken wegens bijzondere redenen, of procedurele beslissingen waarin het rolreglement niet voorziet. Rolbeslissingen worden kenbaar gemaakt via het roljournaal of kort op papier gezet. Een rolbeslissing van een rechter is geen vonnis.

Roljournaal

In de afgelopen jaren zijn steeds meer procedures ondergebracht in het roljournaal, een administratiesysteem van de rechtbanken. Advocaten hebben via internet toegang tot dit (beveiligde) systeem. Hoewel de rol zoals gezegd alleen voor dagvaardingszaken bedoeld is, is het onderscheid tussen dagvaardingszaken en verzoekschriftprocedures op het roljournaal vervaagd. Alle zaken die een advocaat heeft lopen bij het gerechtshof staan bijvoorbeeld onder elkaar, of het nu rolzaken of verzoeken zijn. Het roljournaal geeft echter geen compleet inzicht in alle zaken die een advocaat heeft lopen. Kort gedingen staan bijvoorbeeld niet op het roljournaal. Ook verzoeken tot het leggen van conservatoir beslag en voorlopige getuigenverhoren, voorlopige deskundigenberichten en voorlopige plaatsopnemingen ontbreken. Beroepsprocedures bij de bestuursrechter staan ook niet in het roljournaal.

Incidenten

Op de rol kunnen “gewone” proceshandelingen worden verricht, zoals het indienen van een processtuk, maar de gewone loop van de rechtszaak kan ook worden onderbroken door een incident. Voorbeelden zijn: schorsing wegens overlijden van een procespartij of oproeping in vrijwaring. Sommige incidenten komen erg weinig voor maar zijn niettemin mogelijk in uitzonderlijke gevallen, zoals bijvoorbeeld de vordering tot het stellen van zekerheid als de eiser uit het buitenland komt.

Rolrecht

Met rolrecht worden de procesrechtelijke regels genoemd die in rolreglementen (beter is: procesreglementen) zijn vastgelegd. Er bestaan procesreglementen voor allerlei categorieën procedures, zowel voor verzoekschriftprocedures als voor dagvaardingsprocedures. Rechtbank, kantonrechter en gerechtshof kennen aparte reglementen voor bijvoorbeeld familierechtelijke zaken en insolventiezaken, allebei procedures die niet via de rolzitting lopen, maar die (merendeels) wel via het roljournaal worden verwerkt. De rolreglementen zijn te vinden op rechtspraak.nl