Drie mogelijkheden
Veel nabestaanden zullen zich dan ook niet bedenken dat in het Nederlandse erfrecht er drie mogelijkheden zijn hoe de nalatenschap te aanvaarden. De eerste mogelijkheid is de nalatenschap te verwerpen. De tweede mogelijkheid is de nalatenschap zuiver aanvaarden en de derde mogelijkheid is de nalatenschap beneficiair aanvaarden. Deze mogelijkheden staan in de wet in artikel 4:190 van het Burgerlijk Wetboek. Omdat als de keuzes gemaakt zijn een erfgenaam daaraan vast zit en er dus ook niet meer op kan terugkomen, is het heel belangrijk om die keuzes goed geïnformeerd te maken. Het doel van dit blog is u daarbij te helpen. Daarvoor ga ik eerst de begrippen waar u niet dagelijks mee te maken heeft voor u uitleggen.
Verwerpen
De eerste mogelijkheid is de erfenis verwerpen. Dat doet u in principe als u zeker weet dat de erfenis negatief is. Dat betekent dat er meer schulden dan bezittingen zijn. De juridische consequentie van een erfenis verwerpen is dat u dan formeel nooit erfgenaam bent geweest. Verwerpen dient u te doen bij het boedelregister van de rechtbank. Voor het bepalen welke rechtbank bevoegd is, is de laatste woonplaats van de overledene doorslaggevend. Verwerpen is niet gratis. U zult zogenaamde ‘leges’ moeten betalen. Als u er voor zorgt dat zoveel mogelijk erfgenamen tegelijk verwerpen dan kunt u deze kosten delen. Let echter wel op: eenmaal een erfenis verworpen blijft verworpen. Dus mocht dan toch nog dat winnende staatslot in de boedel bovenwater komen, dan is dat jammer maar helaas. U kunt uw keuze niet meer ongedaan maken. Waarom verwerpen sommige erfgenamen, ondanks dat ze weten dat de boedel negatief is, dan toch de nalatenschap niet? De reden is er vaak in gelegen dat erfgenamen hun overleden dierbaren toch een nette uitvaart wensen te geven. Als daar door de overledene niet voor is gespaard, dan zijn de erven vaak toch bereid om de nalatenschap beneficiair te aanvaarden zodat het geen begrafenis op kosten van de staat wordt en de inboedel van de overledene ergens openbaar moet worden verkocht. Als u de nalatenschap verwerpt dan mag u in principe niets meer uit de boedel meenemen.
Zuiver aanvaarden
De meeste mensen in Nederland die aanvaarden de nalatenschap zuiver. Dat doen ze vaak onbewust door zich goederen van de overledene toe te eigenen, bijvoorbeeld door met de bankpas van de overledene privé betalingen en/of privé opnames te doen. Het gaat dan om bankopnames die niet gezien kunnen worden als gedaan in het kader van de kosten van de afwikkeling van nalatenschap. Voorbeelden van dat laatste zijn kosten gemaakt voor de uitvaart en kosten van de notaris. Zuiver aanvaarden is pas aan te raden als u heeft onderzocht in de financiële administratie van de overledene dat de erfenis positief is. Het juridische gevolg van zuiver aanvaarden is namelijk dat schuldeisers van de overledene hun schuld ook op het privévermogen van de erfgenaam degene die zuiver heeft aanvaard kunnen verhalen. Dat staat artikel 4:184 lid 2 sub a BW. Let dus goed op! Door zuiver te aanvaarden wordt u niet alleen eigenaar van alle bezittingen van de overledene maar u wordt ook persoonlijk verantwoordelijk voor alle schulden van de overledene. Veel erfgenamen die zuiver aanvaarden die wanen zich veilig. Hoe zouden schuldeisers immers weten wie de erfgenamen zijn en op wie ze hun schuld kunnen verhalen? Wat erfgenamen dan vergeten is dat schuldeisers bijvoorbeeld via de notaris of via het Kadaster (als er onroerend goed is) kunnen achterhalen wie de erfgenamen zijn.
Beneficiair aanvaarden
De derde mogelijkheid om te aanvaarden is beneficiair aanvaarden. Ik noem dat: ‘wel het zoet, niet het zuur’. Dit is verstandig wanneer er onduidelijkheid is over vraag of de nalatenschap positief is of als er sprake is van een zogenaamde ‘ruzieboedel’. Als vader of moeder al eerder lang geleden zijn overleden dan kan de nalatenschap negatief kan zijn als die erfenis door de langstlevende niet is uitgekeerd. Die schuld hangt dan als een ‘zwaard van Damocles’ boven de nalatenschap. Na beneficiaire aanvaarding is verhaal op het privé vermogen van de erfgenaam in beginsel niet mogelijk. Stel dat de nalatenschap toch negatief blijkt te zijn, omdat zich allemaal schuldeisers hebben gemeld, dan staat het de erfgenaam die beneficiair heeft aanvaard toch vrij om de nalatenschap alsnog te verwerpen. Beneficiair aanvaarden dient ook weer te worden gedaan bij het boedelregister van de rechtbank van de laatste woonplaats van de overledene. Daar moet ook weer leges voor worden betaald. Na betaling van leges maakt de griffier van de rechtbank een akte op. Vervolgens dienen de erven, of als er een executeur is benoemd, de executeur, de nalatenschap onder begeleiding van de rechtbank af te wikkelen. Belangrijk is de instructies van de rechtbank goed op te volgen. Zo moeten alle schuldeisers worden opgeroepen om hun schulden aan te melden. Na die oproeping moet er een boedelbeschrijving bij de rechtbank of de notaris ter inzage worden gelegd. We noemen deze procedure het vereffenen van de nalatenschap. Deze procedure lijkt heel erg op de procedure die we kennen van het faillissement. Het nalatenschapsvermogen blijft dan een afgescheiden vermogen. Dat volgt uit art. 4:202 jo 4:200 BW.
Het is mogelijk om alsnog beneficiair te aanvaarden als u een onverwachte schuld tegenkomt. Als een schuld echt onverwacht is, kunt u na zuivere aanvaarding zich binnen 3 maanden na ontdekking van die onverwachte schuld tot de kantonrechter wenden met een verzoekschrift om alsnog beneficiair te mogen aanvaarden. Dit is geregeld in artikel 4:194a van het Burgerlijk Wetboek. Dit is bedoeld voor situaties waarin u na zuivere aanvaarding te maken krijgt met schulden die u bij de aanvaarding niet kende en ook niet kon kennen. Deze regel is er om u te beschermen tegen onverwachte financiële lasten. Indien u dus op de hoogte was of had kunnen zijn van de schulden voordat u zuiver heeft aanvaard, dan kan een erfgenaam later niet alsnog kiezen voor beneficiaire aanvaarding. Het is dus in Nederland heel belangrijk om zorgvuldig onderzoek te doen voordat een nalatenschap zuiver wordt aanvaard.
Positief of niet?
In Nederland is het dus belangrijk om, als een erfenis binnen uw familie openvalt, goed na te gaan of deze erfenis positief is. Veel schulden zijn makkelijk na te gaan. Voorbeelden zijn: de hypotheekschuld op het huis. Maar ook schulden bij banken en creditcard maatschappijen zijn met een briefje makkelijk op te vragen. Een andere schuld die vaak vergeten wordt, maar ook enorm kan oplopen, zijn papieren schenkingen. Deze schenkingen zijn vaak verhoogd met rente en worden vaak door ouders gedaan om de erfbelasting te drukken. Papieren schenkingen moeten notarieel worden vastgelegd. Zie hieronder aansprekende voorbeelden waar een verzoek om alsnog beneficiair te aanvaarden afgewezen werd door de rechter, omdat de erfgenamen hun onderzoeksplicht niet waren nagekomen.
Uitspraken
Uit een uitspraak van de Rechtbank Gelderland 28 juni 2018 (ECLI:NL:RBGEL:2018:3615) wordt de machtiging om alsnog beneficiair te aanvaarden afgewezen. Vader overlijdt in 1994. Zijn nalatenschap vererft via zijn ouderlijke boedelverdelingstestament (art. 4:1167 oud BW). Na het overlijden van moeder aanvaarden negen kinderen de nalatenschap zuiver en twee beneficiair. Moeder had door vaders testament overbedelingsschulden aan alle elf kinderen. Na ontdekking van deze schulden verzoeken de negen kinderen die zuiver hebben aanvaard om machtiging om moeders nalatenschap alsnog beneficiair te aanvaarden (art. 4:194a BW). De kantonrechter acht de kinderen niet te goeder trouw (art. 3:11 BW) en wijst de machtiging af. Moeder heeft vaders nalatenschap afgewikkeld, maar het lag op de weg van de kinderen om destijds te vragen naar vaders testament of onderzoek te doen naar de afwikkeling. Daar komt nog bij dat in 1997 de kinderen een brief is gestuurd over vaders nalatenschap, waaruit de rechter afleidt dat zij de schulden van moeder wel degelijk behoorden te kennen. Ook wijst de rechter het beroep van de kinderen op de eisen van redelijkheid en billijkheid (art. 6:2 lid 2 BW) af. Deze bepaling moet met de nodige terughoudendheid worden toegepast. De ongelijke verdeling van moeders nalatenschap is mogelijk in strijd met de wens van de ouders, en onredelijk, maar niet onaanvaardbaar in de zin van artikel 6:2 lid 2 BW. Daarbij is van belang dat de ongelijke verdeling het gevolg is van het handelen van partijen zelf. Uit een andere uitspraak van Rechtbank Midden-Nederland 08 december 2017 (ECLI:NL:RBMNE:2017:6714) wordt er ook een machtiging afgewezen om alsnog beneficiair te aanvaarden. Belastingschulden zijn namelijk geen onverwachte schulden. De echtgenoot van erflaatster heeft haar nalatenschap zuiver aanvaard en verzoekt de kantonrechter (tijdig) machtiging om de nalatenschap beneficiair te aanvaarden (art. 4:194a BW). De kantonrechter wijst de machtiging af. De echtgenoot is onaangenaam verrast door belastingaanslagen in verband met erflaatsters onderneming, die na zijn zuivere aanvaarding zijn opgelegd. Volgens de kantonrechter komt dit voor rekening van de erfgenaam. Hij heeft nagelaten de volledige administratie van erflaatster te raadplegen alvorens een keuze te maken. Van hem mocht worden verwacht dat hij nader onderzoek had gedaan naar de omvang van belastingverplichtingen en hij is daardoor niet te goeder trouw (art. 3:11 BW). De belastingschulden zijn geen schulden die de echtgenoot niet kende of niet behoorde te kennen in de zin van artikel 4:194a BW.
Ik hoop dat u na lezing dit blog beter weet hoe u een nalatenschap moet aanvaarden. Een gewaarschuwd mens telt voor twee. Mocht u nog vragen hebben dan sta ik u graag te woord.
Diederik Ruys
